INTERVIEW MARNIX EYSINK SMEETS

We blikken in dit interview terug op 2024 en kijken voorzichtig vooruit naar 2025. We kijken vooral naar de voedingsbodem van maatschappelijke onrust. Dat doen we met Marnix Eysink Smeets. Hij is (macro)criminoloog, veiligheidspsycholoog en vrijdenker in veiligheid. Zijn specialisme is (sociale) veiligheidsbeleving en de psychologie van de veiligheid. Hij weet vanuit een helicopter view aspecten boven en onder de radar rondom maatschappelijke onrust met elkaar te verbinden.

Je schreef het essay ‘Onrust begrijpen, begint bij anders kijken’. Waar zit het ‘anders kijken’ hem in?

Dat zit hem vooral in het begrijpen wat de leef- en denkwereld is van mensen. En ook de psychologische processen die daar een rol in spelen in plaats van altijd maar naar cijfertjes te kijken. De leefwereld is namelijk niet altijd in data te vatten.

Marnix Eysink Smeets. Hij is (Macro)criminoloog, veiligheidspsycholoog en vrijdenker in veiligheid.

Als we maatschappelijke onrust in 2024 (Israël-Gaza, migratiedebat, woningen tekort etc.) willen begrijpen, waar kijk jij dan naar?

Dit is een vraagstuk dat uit vele lagen is opgebouwd. Dat moet je dan ook genuanceerd benaderen. Jammer genoeg zie ik die houding niet terug bij de landelijke politiek. Ik constateer dat de landelijke politiek door daar maar één factor of laagje uit complexe onderwerpen te pikken niet genoeg weten te duiden wat er in het land speelt en waar de onrust soms vandaan komt. Sterker nog, ik vind dat de landelijke politiek op momenten zelfs een aanjagende rol speelt bij maatschappelijke onrust.

Waar merk je dat aan?

Dat merk ik bijvoorbeeld aan de verschillende incidenten in Amsterdam rondom het holocaust museum, de studentenprotesten op de UvA en de rellen met de Maccabi supporters. Ik ben me rot geschrokken over de eendimensionale framing vanuit het kabinet rondom deze incidenten. Laat ik de opening van het Nationaal Holocaustmuseum eruit lichten. Daar kwam de Israëlische president Herzog naartoe. Mensen protesteerden tijdens de opening tegen de aanwezigheid van de Israëlische president Herzog, in verband met Israëlische aanvallen op Gaza. Ik was bij die demonstratie aanwezig en zag dat er ook Joodse mensen protesteerden. Vervolgens zie ik dat de landelijke politiek deze demonstratie kwalificeert als louter antisemitisch. Dan begrijp je dus niet wat er daadwerkelijk onder de demonstranten leeft en ben je als landelijke politiek dus eenzijdig aan het framen. Dat is een eendimensionale benadering waarmee je olie op het vuur gooit. En dat is een kwalijke zaak.

De demonstranten waren tegen de aanwezigheid van president Herzog vanwege de oorlog in Gaza.

Het klinkt alsof je de politiek als belangrijke oorzaak van maatschappelijke onrust ziet.

Het is in ieder geval een oorzaak. Ik zie dat politisering de afgelopen jaren steeds grotere vormen aanneemt. Net zoals geopolitieke factoren steeds meer van invloed zijn op maatschappelijke onrust bij ons. Zoals we zagen rond het Isreal-Gaza-conflict, maar bijvoorbeeld ook bij de Eritrese rellen in Den Haag begin 2024 of de voortdurende cyberaanvallen van Rusland (en in mindere mate China). In het kielzog van de (geo)politisering zie ik de verticale polarisatie groeien, helaas óók binnen de overheid. Denk aan de oproepen van Wilders om burgemeester Halsema te ontslaan. Het lokale gezag heeft juist rugdekking nodig vanuit Den Haag. Zeker wanneer je ziet hoe vaak burgemeesters, raadsleden en wethouders worden bedreigd.

Burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema

Maak je je hier zorgen over?

Jazeker. In omringende landen zien we steeds meer aanslagen op gezagsdragers. Wij gaan daar voorlopig nog niet zo in mee, maar hoe lang duurt dat nog? Ook de aanslag van de Amerikaan Luigi Mangione (27) op een verzekeringstopman baart me zorgen. Je ziet gewoon steeds meer individuen opstaan die een gewelddadige uiting geven aan breed gedragen frustraties. De zogenaamde lone wolves. We hebben veel te weinig aandacht voor de bredere voedingsbodem van dit soort incidenten.

Je hebt het over voedingsbodem van maatschappelijke onrust (waaronder uitingen als bedreigingen en moorden). Wat zit er in die voedingsbodem?

Daar zit stress, frustratie en angst (voor de toekomst). Dit gaat over de belevingswereld van mensen wat ik in het begin aanhaalde. Die moet je gaan zien en erkennen, voordat je de maatschappelijke onrust kunt begrijpen. Je hoeft het in de politiek (en samenleving) zeker niet altijd eens te zijn met elkaar, maar je kunt veel constructiever met elkaar samenwerken(leven) als je elkaars angsten en zorgen wilt zien en begrijpen.

Als je in je glazen bol kijkt, wat zie je dan in 2025 gebeuren rondom maatschappelijke onrust?

We zien de afgelopen jaren een toenemende trend van demonstraties en ongeregeldheden. De voedingsbodem hiervoor is niet aangepakt, dus ik zie geen trendbreuk in 2025 plaatsvinden. Door de verandering in politieke verhoudingen denk ik wel dat het progressieve deel van de samenleving zich minder erkend zal voelen. Ik denk dat we meer van hen zullen horen, onder andere rondom klimaatprotesten en in discussies over de bescherming van de rechtsstaat.

Daarnaast zie ik enkele mogelijke triggers die in 2025 maatschappelijke onrust kunnen aanwakkeren. Bijvoorbeeld de politiek-culturele omwenteling in de VS en de bijna autocratische koers die Trump lijkt te gaan varen. Verder zal een val van het kabinet Schoof veel teweeg kunnen brengen. En er zijn altijd moeilijk te voorspellen incidenten zoals een nabije klimaatramp (denk aan de overstromingen in Limburg) of een eventuele aanslag op een vooraanstaand persoon. Wanneer dergelijke gebeurtenissen raken aan de dieperliggende angsten en zorgen in de samenleving kunnen ze van alles losmaken in de maatschappij.

Het kabinet Schoof

Ik kan me niet onttrekken aan een gevoel van pessimisme bij jouw beschouwingen. Waar put je hoop uit?

Hoewel ik me zorgen maak over een aantal ontwikkelingen, zie ik zeker positieve dingen. In de Israël-Gaza discussie hoor ik steeds meer oproepen uit tegengestelde hoeken om het gesprek met elkaar aan te gaan. Dat is uiteindelijk de route naar vrede. In dat licht ben ik optimistisch gestemd over het lokale bestuur en het maatschappelijke middenveld. Daar merk ik dat men het belang van de verbinding en het gesprek wel degelijk ziet.

Heb je tot slot nog tips voor het lokale bestuur hoe ze kunnen omgaan met maatschappelijke onrust?

Laat je niet van de wijs brengen door badinerende uitspraken vanuit Den Haag over ‘De tijd van praten en theedrinken is voorbij’. Het is juist cruciaal om de verbinding met de mensen binnen je gemeente te houden. Als lokaal bestuur heb je een belangrijke rol in het stimuleren van het gesprek, niet alleen mét, maar vooral ook tússen verschillende groepen.